حلال ماده‌ای است‌ که ماده حل‌شونده در آن حل می‌شود تا محلول بدست بیاید. با تغییر دما مقداری از ماده که در حجم مشخصی از حلال حل می شود، تغییر می‌کند. از جمله کاربردهای متداول حلال‌ها می توان به استفاده از این مواد در پاک کننده های لاک ناخن، پاک کننده چسب، پاک کننده لکه ها، مواد شستشوکننده و ادکلن نام برد.

آب متداول ترین حلال موجود در دنیاست و تقریبا قابلیت حل کردن هر نوع ماده ای را در خود دارد. در بدن، یون ها و پروتئین های درون سلول‌ها نیز در آب حل می‌شوند. حلال‌ها کاربرد گسترده‌ای در تولید مواد شیمیایی، دارو، صنعت نفت و گاز و فرایندهای خالص سازی دارند.

انواع حلال

به طور کلی با توجه به میزان قطبیت،‌حلال ها به دو دسته قطبی و غیر قطبی تقسیم می شوند. قطبیت در واقع توانایی یک حلال در حل کردن هر نوع حل شونده می باشد. آب حلالی با قطبیت بالاست و به همین دلیل در همه جا استفاده می‌شود. برای توضیح بیشتر باید گفت که نحوه چینش اتم‌ها در یک مولکول باعث می‌شود که این مولکول دارای قطبیت شود و به این ترتیب می‌تواند از طریق برهمکنش الکتروستاتیک،‌ با مولکول‌های قطبی حلال برهکنش نشان دهد و اصطلاحا حلال پوشی اتفاق بیفتد. مولکول‌های آب به حل شونده‌ها دارای بار الکتریکی جذب می‌شوند و حتی این امکان وجود دارد که در اثر افزایش این جاذبه، مولکول تفکیک شود و به دو بخش آنیون و کاتیون تبدیل شود. مثلا نمک طعام یا NaCl به دلیل تمایل بالای Na+ و Cl- به مولکول‌های آب،‌ این دو از یکدیگر جدا می‌شوند و درون حلال پخش می‌شوند.

حال مسئله برای ترکیبات غیر قطبی مثل چربی‌ها، روغن، گریس و … متفاوت است و این ترکیبات درون آب حل نمی‌شوند. وقتی ترکیبات ذکر شده را با آب مخلوط کنیم،‌امولسیون بدست می‌آید. دراین موارد از حلال‌های غیر قطبی مثل کربن تتراکلرید یا بنزن استفاده می‌شود. در اینجا نیز همین برهمکنش‌های الکتروستاتیک باعث حل شدن حل‌شونده در حلال می‌شود. در واقع بار‌های منفی یا همان الکترون ها در ترکیبات غیر قطبی،‌ در یک منطقه خاص از مولکول متمرکز شده‌اند که با بخش مشابه حلال برهمکنش نشان می‌دهند.

مثال‌هایی از حلال‌ها

برحسب ترکیب شیمیایی حلال‌ها، آن‌ها را می‌توان به دو نوع آلی و معدنی تقسیم کرد. حلال‌های معدنی دارای کربن نیستند. از جمله این حلال‌ها می‌توان به آمونیاک و آب اشاره کرد و حلال‌های آلی نیز به ترکیباتی می‌گویند که دارای کربن و اکسیژن در ساختارشان می‌باشند. از جمله این حلال های آلی می‌توان به الکل‌ها و انواع اتر اشاره کرد. حلال‌هایی که فقط شامل کربن و هیدروژن باشند،‌در واقع حلال هیدروکربن‌ها هستند. مثل بنزین، بنزن، تولئن،‌ هگزان و …

کاربرد حلال‌ها

از جمله کاربرد حلال‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
رنگ‌ها، جوهر، محصولات بهداشت شخصی همچون مواد آرایشی و یا پاک‌کننده لاک ناخن، محصولات شوینده، محصولات دارویی و …
اشاره به این نکته نیز اهمیت دارد. دما، فشار و ماهیت حلال و حل شونده تاثیر به سزایی روی میزان حلالیت دارند. درک این موضوع مهم است که حرارت می‌تواند حل شوندگی را کاهش و یا افزایش دهد، فشار نیز همینطور است. ضمنا اگر یک حل شونده غیر قطبی باشد و حلال قطبی باشد، حلالیت یا رخ نمی‌دهد یا پایین خواهد بود. بنابرین برای این‌که حلالیت خوبی مشاهده شود، لازم است که ماهیت حلال و حل شونده یکسان باشد. مثلا هر دو قطبی و یا هر دو غیر قطبی باشند.